të kaluarën, për historikun e tij, për vëndet e kulturës, për kafenetë më të mira, dhe kur e paramendonë se në këtë qytet do të kalojë më shumë se një vit, kërkon të njihet edhe më për së afërmi dhe kërkonë me këmbëngulje të fitojë edhe zemrën e tij të ftohtë prej guri. Me të shkelur këmbët e mia në tokë, ndjenjat që tanimë ishin zgjuar nga gjumi, më përshkuan tërë trupin që nga poshtë e deri lartë në qimet e kokës, njëlloj si zhiva e kuqe e termometrit kur e afron afër zjarrit. Mëndja më thoshte se, unë isha një turist i huaj që kisha ardhur të vizitoja qytetin e bukur dhe se do të kthehesha prapë, vetëm brënda disa ditëve. Duke harruar, për t´i kujtuar vetes se këtu do të kryqëzoheshin rrugët e du botërave të ndryshme: botës sime të njohur dhe botës së dytë deri dje të panjohur. Zbrita ngadalë nga treni duke hedhur këmbët një për një mbi tre shkallët e hekurta që kishte. Në dorë mbaja një çantë të vogël me një rrip të zi e të gjatë dhe brënda në të kisha futur disa gjëra të vogla, që do përdorja gjatë kohës së qëndrimit. Më duhej të shkoja në këtë adresë: ”Južni llogor”(Kampi jugor), partizanske brigade n=12. Tani s´më kishte mbetur gjë tjetër veçse të pyesja njerëzit që e njihnin këtë adresë në qytetin, për mua të panjohur. Vendi ku duhej të kaloja një kohë të gjatë më dukej i huaj dhe kjo gjë më trishtonte dhe më largonte edhe më shumë nga vendlindja. Ndjenja e pasigurisë që ishte futur brënda në trup, nuk donte t´i lejonte këmbëve të shkreta që të ecnin mbarë qoshit të trotuarit. Atë e kishte kapur frika e të panjohurës në çdo hap që bënte përpara, duke u larguar nga stacioni i trenit për në zemër të qytetit. Për të gjetur adresën që kisha në letër fillova të ecja me hapa peripatike duke e përsëritur atë që të mos e harroja. Pikërisht, në këtë moment më nevoitej kujtesa e pasur e pianistit dhe kompozitorit italian Busoni. Zgjidhje tjetër që do të më jepte kënaqësi afatgjatë s´kishte më në mëndjen time. E vetmja zgjidhje që kisha për momentin: ishte që të vazhdoja të kërkoja vëndin e caktuar e të mbërrija sa më parë. Zgjidhje edhe mund të kishte por, ato zgjidhje që më ofronte truri im i turbulluar përmbanin në vete një shkallë të lartë rrezikshmërie dhe kërkonin një sakrifikim të qënies sime, gjë që mua nuk më pëlqente. Të merrja trenin e të kthehesha prapë? Po ku do shkoja? Pasaporta më ishte marrë nga policia maqedonase aty e ca vite më parë! Eca më këmbë pothuajse pjesën më të madhe të qytetit dhe mbërriva deri në anën tjetër të urës së vjetër të gurit, që qëndronte e varur mbi lumin ”Neretva”. Një monument i vjetër historik që nga koha osmane dhe që e ndante qutetin e gurit në dy pjesë: në atë verior dhe jugor. - Ęshtë ”Severni llogor”(Kampi verior), më thanë aty ku u drejtova për të pyetur. Nuk e dija që kishte patur dy kampe ushtarake. Mua më duhej të shkoja në atë tjetrin, aty ku bënte pjesë edhe dega e artilerisë, për të cilën gjini edhe isha caktuar. Ndërsa ky llogor që unë pyeta tani i takonte kryesisht degës së aviacionit ushtarak. Një qytetar i moshës pesëdhjetë vjeçare, me dëshirën prej një miku, më drejtoi tek një rrugë tjetër, që i binte më shkurtë e që kishte dalje anën tjetër të qytetit, drejtë e tek ”kampi jugor”. U lodha duke bredhur rrugëve të gjata të qytetit dhe nuk e hetova fare se ora kishte vajtur katër pas dite, kur u ndodha më në fund përpara dy portave të mëdha në hyrje të kampit jugor. ”Dobro nam došli”, (Mirë se vini), kështu qëndronte e shkruar në një copë leckë të bardhë, e varur mbi dy shtylla të portës gjigante. Kush i fuste këmbët përbrenda këtyre mureve të larta duhej të harronte shtëpinë dhe të dashurit për një kohë të gjatë, në të kundërtën, vetëm mund të ëndërronte që ditët të kalonin shpejtë dhe asgjë tjetër. Me këto mendime të zymta, jo të kjarta në kokë, duke m´u dridhur këmbët, njëherë bëhesha gati për t´u futur brënda dhe dy herë më thoshte mëndja që të merrja udhën e trenit e të kthehesha prej nga edhe kisha ardhur.Këto mendime djallëzore e bëjnë mbytëse atmosferën e atij sado pak entusiazmi fillestar që egziston te njeriu në momente të caktuara. Trupin tim e kishte zënë një ankth i paduruashëm që nuk dinte nga t´ia mbante. Ndërsa mendimet e shumta që notonin në thellës,i i kishte mbërthyer një mospërfillje e ftohtë. Policia ushtarake qëndronte në hyrje të portës. Aty merrte të dhënat për çdo njërin që hynte dhe që dilte nga brënda. Muret e larta prej

det förflutna, för dess historia, för sina kulturplatser, för sina bästa kaféer, och när de föreställer sig att mer än ett år kommer att passera i denna stad, försöker de bli kända ännu närmare och försöker ständigt vinna även hans kalla stenhjärta. Med fötterna på marken trängde de sinnen som redan hade väckt mig ur sömnen hela min kropp nerifrån och upp i mitt hår, precis som en termometers röda kvicksilver när jag närmade sig den nära en eld. Jag tänkte att jag var en utländsk turist som hade kommit för att besöka den vackra staden och att jag skulle vara tillbaka om bara några dagar. Glömmer, för att påminna mig om att här skulle vägarna i två olika världar korsa: min kända värld och den andra världen fram till igår okänd. Jag steg långsamt av tåget och kastade fötterna en efter en över de tre järntrapporna han hade.I min hand höll jag en liten väska med ett långt svart bälte och inuti hade jag satt in några små saker som jag skulle använda under min vistelse. Jag var tvungen att gå till denna adress: "Južni logor" (södra lägret), partisanbrigad n = 12. Nu hade jag inget annat val än att fråga de människor som kände den här adressen i staden, okända för mig. Platsen där jag var tvungen att tillbringa lång tid verkade främmande för mig och detta gjorde mig bedrövad och drev mig ännu längre bort från mitt hemland. Känslan av osäkerhet som hade krypt in i hennes kropp ville inte låta hennes bara fötter gå över trottoaren. Han greps av främlingens rädsla vid varje steg han tog och flyttade bort från järnvägsstationen till hjärtat av staden. För att hitta adressen jag hade på papper började jag gå med peripatiska steg och upprepa den för att inte glömma den. Det var just nu jag behövde det rika minnet av den italienska pianisten och kompositören Busoni.En annan lösning som skulle ge mig långsiktig tillfredsställelse var inte längre i mina tankar. Den enda lösningen jag hade just nu: var att fortsätta leta efter den utsedda platsen och anlända så snart som möjligt. Det kunde finnas lösningar, men de lösningar som min oroliga hjärna erbjöd mig innehöll en hög grad av fara och krävde ett offer av mitt väsen, vilket jag inte tyckte om. Ta tåget och komma tillbaka igen? Men vart skulle jag gå? Mitt pass togs från den makedonska polisen där för några år sedan! Jag gick nästan det mesta av staden och nådde den andra sidan av den gamla stenbron, som hängde över floden Neretva. Ett gammalt historiskt monument från ottomansk tid som delade stenlådan i två delar: den norra och den södra. - Det är "North dike" (Northern Camp), jag fick veta var jag gick för att fråga. Jag visste inte att det hade funnits två militärläger.Jag var tvungen att gå till den andra, där artillerigrenen var en del av, som jag fick tilldelning för. Medan denna grävning jag frågade nu tillhörde den främst den militära luftfartsgrenen. En medborgare på femtio år gammal ledde mig med en väns önskan till en annan väg, som blev kortare och hade avfart till andra sidan staden, direkt till "södra lägret". Jag blev trött på att vandra över stadens långa gator och undersökte inte alls att klockan hade gått fyra på eftermiddagen när jag äntligen råkade vara framför de två stora portarna vid ingången till södra lägret. "Dobro nam došli", (Välkommen), så det skrevs på en bit vit tyg, hängd på två pelare i den gigantiska porten. Den som satte fötterna inuti dessa höga murar måste glömma hem och nära och kära länge, tvärtom, han kunde bara drömma att dagarna skulle gå snabbt och inget annat.Med dessa dystra, otydliga tankar i huvudet, skakade benen, när jag väl var redo att gå in och två gånger sa mitt sinne till mig att ta tågspåret och komma tillbaka från det jag kom ifrån. djävulska tankar kväver atmosfären av den lilla initiala entusiasmen som finns hos människan vid vissa ögonblick. Min kropp greps av en outhärdlig ångest att han inte visste var han skulle hålla. När de många tankarna svävade i djupet, hade en kall bortsett från grepp om honom. Militärpolisen stod vid ingången till porten. Där fick han informationen för alla som kom in och gick ut. Höga väggar av