rumun i Banatit dhe më së shumti një shqiptar. Po sikur të vdisnim? Edhe vdekja nuk do t´a kishte atë kënaqësi, kur e di mënyrën që s´ia vlen të vdesësh. Para nisjes nga” Zallishta”, fytyrat tona të njoma i përkëdheli me dashuri era e liqenit në ditën e fundit të nëntorit, si për t´i thënë lamtumirën muajit të gjatë, që dukej sikur s´kishte të mbaruar. Kësaj rradhe, era frynte e qetë dhe jo si herët e tjera që në këtë muaj nuk di të përmbahet nga egërsia. Dhe në një mënyrë dukej sikur donte të na paralajmëronte se do të ndesheshim me një dimër të fortë, në një vend të largët, me njerës të tjerë,të panjohur. Ne, që do niseshim për rrugë, nuk donim as të dinim për paralajmërimin e erës së liqenit. Ne shkonim gjoksëhapur përpara erës. Ishim të rinj, të fortë, dhe s´kishte ç´të na bënte era më shumë. Rrezet e diellit që thyheshin mbi dritaret e autobusit, kot mundoheshin të futen brënda dhe kjo tregonte se dielli e kishte humbur fuqinë që e kishte patur gjatë ditës. Edhe më mirë, këtë gjë e tregonin duartë tona që kërkonin të futen në xhepa, pak përpara afrimit të mbrëmjes.Kishte mbetur vetëm edhe ndonjë minutë dhe nisja do bëhej patjetër. Ishte e kot që dikujt t´i hante mëndja se mund të anullohej udhëtimi e të ktheheshim nëpër shtëpitë tona. Autobusat ishin bërë gati për t´i vënë rrotat në lëvizje. Me dyer të hapura qëndronin në parkingun e madh të vendit me emër të çuditshëm dhe pa identitet të merituar. Na prisnin ne me padurim dhe na shikonin me një shikim të ngrirë deri sa të futeshim brënda e që pastaj mllefin e mosdurimit ta shndërronin në tym të zi. Unë u futa i fundit, pasi u përshëndeta edhe njëherë me të dashurën, e cila më premtoi se do të më shkruante, po sa të merrte letrën e parë. Autobusi i parë që dha shenjë në të majtë, u fut me një manovrim të shpejt në rrugën kryesore, nga nxitimi që bëri u duk sikur ishte mërzitur nga qëndrimi i gjatë dhe i palëvizur njëkohë duke na pritur ne. Pas tij u nis edhe autobusi ynë. Një burrë i thyer në moshës nxitoi pas autobusit për të ndalë atë, tamam në momentin kur ai kishte vënë rrotat në lëvizje. Unë në fillim mendova se do të jetë ndonjë udhëtar i vonuar që duhej të udhëtonte me ne. - Shofer, hape derën të lutem!, thirri me të gjithë zërin e mbetur, burri me kapelë të bardhë dibrane, që nga të shëmuarit që bënte, dukej se ishte lodhur shumë, me siguri nga nxitimi për të kapur autobusin. Pasi i futi këmbët mbrenda, iu drejtua njërit nga ata që ishin të ulur në rendin e parë: - Merri, janë gurabie, i ka bërë tezja jote, janë të forta e të pjekura mirë, ashtu siç i ke merak ti. Pastaj, dera e autobusit u mbyll dhe burri me kapelë të bardhë që mbeti prapa autobusit, sa largohej bëhej edhe më i vogël dhe dukej sikur trupi i tij futej brënda në kapelë. Udhëtimi vashdoi për në drejtim të kryeqytetit Shkupit. Në stacionin e trenit, rrugët tona do të ndaheshin dhe nuk dihej se a do të shiheshim më me njëri-tjetrin. Dukej sikur këtu do të ishte fundi i ndarjes dhe jo fillimi. Rruga gjarpërore nëpër terenin malor, që bëhej me telashe të mëdha, që në të dalë të Kërçovës dhe deri në hyrje të Gostivarit ishte e vështirë për një shumicë që nuk kishte udhëtuar relacione të gjata me autobus. Motorri i autobusit të vjetruar, që buçiste si i tërbuar kur ngjitej kodrave dhe gjëmonte si një plak i lodhur kur zbriste teposhtë, atmosferën e udhëtimit e bënte mbytëse. Zhurma ngacmuese që herë dukej më e fortë e herë humbiste në thellsinë e pishave të larta, nuk i pengonte vetëm atyre që i´a kishin futur gjumit që në fillim. Kodra e parë malore mbaroj në Pesoçan. Një katund i vogël e i rrafshët, i rrethuar me male të bukura piktoreske dhe i ndarë më dysh nga një lum me ujë të pastër. Çdo shqiptar, sa herë që kalon mes për mes këtij katundi, i ringjallet ajo ndjenja e frikës dhe të tmerrit që dikur, jo në të kaluarën e largët, i ndodhi pesoçanasve në këtë vend.Tani më nuk jetojnë shqiptarë në këtë katund. Ata u masakruan dhe u zhdukën në heshtje, sikur të mos ishin njerës të kësaj pjese të botës. U therën e hudhën të gjallë nëpër bunaret e ujit dhe u dogjën edhe nëpër gropat e gërqeles. Ende janë të freskëta rrëfimet e hidhura dhe rrënqethëse të atyre pesoçanasve që patën fatin t´i shpëtojnë zhdukjes fizike. E tmerrshme dhe e pa justifikueshme. Kur kalonim përmes katundit, në ambientin e autobusit dukej sikur mbretëronte një zemërim i fshehtë, që pastaj tretej në heshtje

Banat rumänska och mestadels albanska. Tänk om vi dog? Även döden skulle inte ha det nöjet när du vet hur det inte är värt att dö. Innan vi lämnade "Zallishta" smekades våra våta ansikten kärleksfullt av sjön vinden den sista dagen i november, som om vi skulle säga adjö till den långa månaden, som tycktes aldrig ha slutat. Den här gången blåste vinden lugnt och inte som andra gånger denna månad vet jag inte hur jag ska avstå från vildhet. Och på ett sätt verkade han vilja varna oss för att vi skulle möta en hård vinter, på en avlägsen plats med andra okända människor. Vi, som skulle iväg, ville inte ens veta om sjövarningsvarningen. Vi gick upp för bröstet för vinden. Vi var unga, starka och det var inget vinden kunde göra mer för oss. Solljuset som bröt på bussfönstren försökte förgäves komma in och detta visade att solen hade tappat den kraft som den hade under dagen.Ännu bättre, detta visades av våra händer som ville komma i fickorna, strax innan kvällen närmade sig. Det var bara några minuter kvar och avgången skulle definitivt göras. Det var värdelöst för någon att tro att resan kunde avbrytas och vi kunde återvända till våra hem. Bussarna var redo att flytta hjulen. Med öppna dörrar stod de på den stora parkeringsplatsen i landet med ett konstigt namn och utan en förtjänad identitet. De väntade otåligt på oss och tittade på oss med en frusen blick tills vi kom in och gjorde sedan otåldets vrede till svart rök. Jag var den sista som kom in efter att ha hälsat min flickvän än en gång, som lovade att skriva till mig så snart hon fick det första brevet. Den första bussen som signalerade till vänster, gick in med en snabb manöver på huvudvägen, från rusningen gjorde det att det verkade som om det var upprörd av det långa och orörliga stativet samtidigt som väntade på oss. Vår buss åkte också efter honom.En äldre man rusade bakom bussen för att stoppa honom, precis som han hade satt hjulen i rörelse. Jag trodde först att det skulle vara någon sen resenär som var tvungen att resa med oss. - Förare, öppna dörren, snälla! Efter att ha satt fötterna inuti talade han till en av dem som satt på första raden: - Ta dem, de är gurabie, din moster gjorde dem, de är starka och mogna, när du bryr dig. Sedan stängdes bussens dörr och mannen i den vita mössan som var kvar efter bussen, när han gick, blev ännu mindre och det verkade som om hans kropp var instoppad i hatten. Resan fortsatte till huvudstaden Skopje. På tågstationen skulle våra vägar splittras och det var inte känt om vi skulle träffa varandra igen. Det verkade som om detta skulle vara slutet på splittringen och inte början.Den slingrande vägen genom den bergiga terrängen, som gjordes med stora problem, från avfarten från Kichevo och upp till ingången till Gostivar var svår för en majoritet som inte hade rest långa sträckor med buss. Motorn på den utslitna bussen, som brusade som en löpeld när den klättrade uppför kullarna och brusade som en trött gammal man när den steg ner, gjorde att atmosfären i resan kvävde. Det irriterande bullret, som ibland verkade starkare och ibland förlorat i djupet av de höga tallarna, hindrade inte bara dem som hade sovnat från början. Den första bergskullen slutar i Pesoçan. En liten platt by, omgiven av vackra pittoreska berg och delad i två av en flod med klart vatten. Varje albanska, varje gång han passerar genom denna by, återupplivas den känslan av rädsla och skräck som en gång, inte i det avlägsna förflutet, hände med pesoerna i detta land. Nu finns det inga albaner som bor i denna by.De massakrerades och försvann i tystnad, som om de inte var människor i denna del av världen. De slaktades och kastades levande genom vattenbrunnar och brändes i spottgroparna. De bittra och läskiga berättelserna om de pesoananer som hade turen att komma undan fysisk utrotning är fortfarande färska. Hemskt och omotiverat. När vi passerade byn verkade det finnas ett hemligt ilska i bussmiljön, som sedan avtog i tystnad.